چگونه میتوانیم نفقه ندهیم
شریعت اسلامی و قوانین مذهبی اسلامی پرداخت نفقه را به عهده مردان (شوهر و پدر) قرار داده و این وظیفه به عنوان یک وظیفه شرعی برای آنها تعیین شده است. این وظیفه به اهمیت حفظ زندگی و رفاه زوجه و فرزندان اشاره دارد و در صورتی که شرایط پرداخت نفقه فراهم باشد و مرد قادر به پرداخت نفقه باشد، عدم اجرای این وظیفه می‌تواند به عنوان جرم ترک انفاق در نظر گرفته شود و مجازات حبس برای آن در نظر گرفته می‌شود.
اگر مردان شرایطی داشته باشند که نمی‌توانند نفقه را پرداخت کنند، آنها می‌توانند عذر موجه برای عدم پرداخت نفقه داشته باشند. عذر موجه می‌تواند شامل مواردی مانند فقر یا ناتوانی مالی موقت باشد. اگر مردان این عذر موجه را داشته باشند و قادر به پرداخت نفقه نباشند، در آن صورت نمی‌توان از آنها انتظار پرداخت نفقه داشت و ضمانت اجراهای عدم پرداخت نفقه برای آنها اجرا نخواهد شد.
در هر صورت، مسأله پرداخت نفقه در اسلام و قوانین مذهبی به عنوان یک وظیفه مهم برای مردان مطرح شده است و تنها در موارد خاص و با وجود عذر موجه می‌توان از پرداخت نفقه معاف شد.
شرایط عدم پرداخت نفقه زن
با توجه به اینکه به محض وقوع عقد ازدواج، زوجین از حقوق و تکالیفی در قبال یکدیگر برخوردار می‌گردند، قانون‌گذار شرایط و ضمانت‌ها را برای جلوگیری از انجام این تکالیف و محرومیت زوجین از حقوق قانونی‌شان پیش‌بینی نموده است.
یکی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک، بعد از عقد ازدواج دائمی و در صورت داشتن تمکین عام و خاص، حق نفقه می‌باشد. این حق شامل مواردی نظیر خوراک، پوشاک، مسکن، و تمامی نیازهای متعارف زن است. مرد، به محض وقوع عقد دائمی، مکلف به فراهم‌آوردن این موارد برای همسر خود است، مگر اینکه عذر موجه قانونی در این خصوص داشته باشد.
قانون‌گذار در مورد پرداخت نفقه به همسر، ملائت و توان مالی مرد را معیار نمی‌داند. در هر صورت، اگر زن تمکین عام و خاص داشته باشد، یعنی زیر یک سقف با مرد زندگی می‌کند و تابع اوامر و نواهی او است، مردان موظف به پرداخت نفقه به همسران خود هستند، مگر اینکه زن بدون وجود عذر موجه عدم تمکین، از تمکین مرد خود، خودداری کند.
عذر موجه عدم تمکین به وجود مواردی نظیر اعتیاد زیان‌آور مرد، بیماری‌های مقاربتی، وجود خطر جانی، مالی یا شرافتی در زندگی با مرد برای زن اشاره دارد، که زن را در عسر و حرج قرار داده و زندگی با مرد را دشوار و تحمل‌ناپذیر کرده باشد.
بنابراین، با توجه به توضیحات بالا، شرایطی که مرد می‌تواند از پرداخت نفقه به همسر دائمی‌اش خودداری کند عبارتند از:
- زن، بدون وجود عذر موجه عدم تمکین، نظیر وجود خطرات جانی، مالی یا شرافتی برای او در زندگی با مرد و سایر مصادیق عسر و حرج، از تمکین عام و خاص همسر خود، خودداری کند.
- زن، بدون وجود عذر موجه، از دستورات مرد سرپیچی کند و تابع اوامر و نواهی همسر خود نباشد.
- زن بدون وجود عذر موجه، منزل مرد را ترک کرده و به منزل، بازنگردد.
شرایط عدم پرداخت نفقه فرزند و خویشاوندان
یکی از مواردی که قانون‌گذار در قانون مدنی در خصوص پرداخت نفقه در نظر داشته، پرداخت نفقه به فرزند و خویشاوندان است. مقصود از اقارب در اینجا خویشاوندان نسبی و خویشاوندانی است که در خط عمودی طبقات ارث قرار دارند، یعنی خویشاوندانی که به واسطه خون با فرد پیوند دارند و بعضی از آنها از بعض دیگر به وجود آمده‌اند، نظیر فرزند، پدر و مادر.
برای بررسی شرایط عدم پرداخت نفقه فرزند و خویشاوندان، باید به قانون مدنی مراجعه کرد. قانون‌گذار موارد لزوم پرداخت نفقه اقارب و موارد لزوم پرداخت نفقه توسط مسئول پرداخت آن را به ترتیب در مواد 1197 و 1198 قانون مدنی پیش‌بینی کرده است. این دو ماده به ترتیب مقرر می‌کنند:
“کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی، وسائل معیشت خود را فراهم سازد.”
“کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد؛ یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد. برای تشخیص تمکن، باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.”
بنابراین، با توجه به مواد 1197 و 1198 این قانون، در پاسخ به این پرسش که شرایط عدم پرداخت نفقه به اقارب و فرزند چیست، باید گفت:
- دارا بودن اقارب و فرزند.
- توان فراهم آوردن وسایل معیشت با اشتغال به یک شغل توسط اقارب و فرزند.
- عدم توان و عدم تمکن مالی مرد یا منفق بر پرداخت نفقه به نحوی که در صورت پرداخت نفقه خود او دچار مشقت و مضیغه در معیشت گردد.
چگونه نفقه ندهیم
در پاسخ به این پرسش که چگونه نفقه ندهیم؟ باید گفت:
در خصوص نفقه زن، تنها راه ندادن نفقه، این است که مرد، دادخواست الزام به تمکین را به دادگاه ارائه دهد و سعی در حصول حکم عدم تمکین زن از دادگاه داشته باشد. برای اثبات عدم تمکین، مرد می‌تواند از شهادت شاهدان، ارائه استشهادیه محلی، درخواست ارجاع زن به پزشکی قانونی برای اثبات عدم تمکین خاص و سایر مدارک مرتبط استفاده کند. همچنین، می‌بایست دادگاه را متقاعد نماید که زندگی با او، برای زن، عسر و حرجی ایجاد نمی‌کند و زن بدون وجود عذر موجه عدم تمکین، از تمکین او خودداری کرده است.
در خصوص نفقه اقارب و فرزندان، تنها راه ندادن نفقه این است که مرد، عدم تمکن مالی خود و تمکن مالی اقارب و فرزندان را به دادگاه اثبات نماید و قاضی را متقاعد سازد که فرزند یا اقارب، با کار کردن، قادر به فراهم آوردن وسایل معیشتی خود هستند.
در هر صورت، نکته مهم این است که اثبات عدم تمکین و عدم توانایی مالی باید با استفاده از مدارک و شواهد معتبر و به انصاف در دادگاه انجام شود و دادگاه به عنوان مرجع قانونی در این زمینه تصمیم می‌گیرد.
